Over verlaten oorden
Van natuur en ecologie naar reisavonturen. Van geschiedenis naar het verloop van geopolitieke conflicten. En van plantenkunde naar verandering van landgebruik de laatste twee eeuwen. Breed en divers over waar de mens verschijnt, daar verdwijnt de natuur en omgekeerd. Dat is overduidelijk het leitmotiv van dit boek. De hoeveelheid gebruikte bronnen en verhalen voor dit boek zijn indrukwekkend.
Genuanceerd, onderbouwd realistisch, maar nergens somber en bij vlagen zelfs hoopvol.
Een verfrissend boek over het geweld van de mens tegen de natuur. Maar ook over de enorme veerkracht en aanpassingsvermogen van de natuur. Zeker het tempo van herbebossing noopt zelfs tot voorzichtig optimisme. Heerlijk om de wereld eens vanuit een ander perspectief waar te nemen. Even verder kijken dan de soms bekrompen Hollandse blik die niet verder reikt dan de dijk. Iedereen zou het moeten lezen.
Over de hoofdstukken
Het boek is opgebouwd uit vier delen: 1 In Absentia, 2 Zij die blijven, 3 de Lange schaduw en 4 het Eindspel die elk weer zijn onderverdeeld in een aantal subhoofdstukken. Het eerste hoofdstuk, 'de Aankondiging', vormt de prelude van het boek.
Avontuur dat net geen avontuur werd
In hoofdstuk twee schrijft Flyn over de gedemilitariseerde zone op Cyprus. Een zone om de strijdende partijen, Griekenland en Turkije, uit elkaar te houden. Zo wordt onder meer het verlaten land in deze zone beschreven en neigt Flyn zelfs even door een hek het verboden gebied in te gaan.
Vol spanning sloeg ik de bladzijde om, om vervolgens vast te stellen dat wordt volstaan met een beschrijving van het verhaal van collega schrijver Paul Dobrasczyk, die wél door het gat in het hekwerk is gegaan. Gelukkig maakt Flyn het avontuurlijk gehalte van haar reizen verderop in het boek ruimschoots goed. Maar daarover straks meer.
Patroon van verlating, hergroei en koolstofopslag
Flyn vervolgt haar verhaal in hoofdstuk 3 met de enorme verandering van landgebruik in Harju, Estland. Daar is, door het uiteen vallen van de voormalige Sovjet Unie meer dan 63 miljoen hectare landbouwgrond verlaten door de verschuiving van het communisme naar de vrije markt.
Wilde bossen winnen daar weer enorm aan terrein. 'We kunnen er wellicht van leren dat ons de middelen voor grootschalige koolstofeliminatie al ter beschikking staan', aldus Flyn, en ze vervolgt met een fraaie quote van Susanna Hecht: 'Bomen zijn al uitgevonden'. Flyn: 'Misschien heeft de aarde voor de verwijdering van klimaat-veranderende hoeveelheden koolstof niets anders nodig dan met rust te worden gelaten.' Een zin die de essentie van het boek raakt.
De mens als wandelende natuurterrorist
In hoofdstuk komt het onvermijdelijke Tsjernobyl, Oekraïne aan bod. Nog steeds ongelofelijk wat daar is gebeurd. Toch doet Flyn een opmerkelijke constatering: straling doet de dieren weliswaar geen goed, maar de afwezigheid van mensen weegt veel zwaarder dan de nadelen van straling. Laat dat even tot je doordringen. Dat zegt wat over de vernietigende kracht van ons als mens.
Het gebied rondom Tsjernobyl is een gebied dat letterlijk kapotgeslagen is. De mensen roken, drinken en gebruik drugs met de gedachte 'wat maakt het nog uit als we toch allemaal doodgaan?'. Al blijkt dat voor de gemeenschappen in en rondom het getroffen gebied, de bij armoede horende 'leefstijlaandoeningen' en een slechte geestelijke gezondheid een veel grotere dreiging vormen dan de blootstelling aan straling.
De parallel naar de huidige coronasituatie, die Flyn overigens niet legt, is pijnlijk wrang te noemen. De morele kwestie van de volgende vraag dringt zich op: hoeveel indirecte gezondheidsschade de mensheid heeft opgelopen door de lockdowns die wereldwijd zijn opgelegd?
Blight, oftewel bacterievuur
Eigenlijk is er geen goede Nederlandse vertaling voor het woord 'blight'. Verderf komt er nog het dichtst bij. In hoofdstuk 5 beschrijft Flyn over Detroit, Michigan. Een stad in langdurig verval waar de stedelijke 'blight' maar voort duurt.
Atmosferisch verderf heeft flink toegeslagen en zorgt voor leegstand en stedelijke aftakeling. Toch blijven er mensen wonen. Ieder heeft zo zijn eigen redenen, maar samen proberen ze er het beste van te maken en dat lukt ook nog op een wonderlijke manier. Hoopvol gevend.
De lange schaduw van het verleden
In het derde deel gaat Flyn in op de lange uitwerking in de toekomst van gebeurtenissen uit het verleden. Zoals Nabokov zei: 'De toekomst is het omgekeerde verouderde'.
Zo bezoekt Flyn Arthur Kill op Staten Island in de USA. Over de effecten van dioxine en hoe ver in de toekomst de nalatenschap nog reikt van dioxinefabrieken die al decennia zijn gesloten. Als een giftige rimpeling in de tijd die nog eeuwen na ons zal voortduren. Maar ook over hoe bepaalde vissoorten daar, dankzij supersnelle natuurlijke selectie, zichzelf op aangepast hebben.
De nasleep van een oorlog
Eerder schreef ik al over bijna-avonturen van Flyn op Cyprus. Waar Flyn in Cyprus nog niet door het hekwerk durfde, en je dat als lezer naarstig verlangde, gaat ze in hoofdstuk 8 wél door het hekwerk. Daar bezoekt Flyn het verboden woud, 'Zone Rouge', bij Verdun in Frankrijk.
Middenin dit woud bevindt zich een poel des doods. Daar zijn na afloop van de Eerste Wereldoorlog alle gifgasgranaten verzameld en vernietigd. Een plek die zo mogelijk nog giftiger en dodelijke is dan alle andere plekken op aarde door de immense hoeveelheid arsenicum die daar in die poel ligt opgeslagen. Je zou haast wensen dat Flyn, omwille van haar eigen gezondheid, juist daar níet door het hekwerk was gegaan.
De terugkeer naar Schotland
Bij Schotland heeft ieder zijn eigen beelden. Ruige landschappen, woeste zee, verlaten oorden, bonkige mensen die uiteindelijk ook maar mensen blijken te zijn. In hoofdstuk 10 komt de liefhebber van Schotland helemaal aan zijn trekken.
Een spannend verslag van een solotrip naar verlaten eiland Swona voor de Schotse westkust. Een eiland waar we stiekem allemaal wel eens naar verlangen: rust, ruimte en verlatenheid. Toch maakt Flyn hier avonturen mee die je alleen in je eentje kunt beleven en beschrijft ze de desolataatheid op een bijzonder fraaie manier.
Hoofdstuk 10: Met afstand het mooiste hoofdstuk van het boek.
Hoop en toekomst
Flyn besluit het boek met deel vier: Het Eindspel. Op basis van gebeurtenissen uit het verleden, onder meer bij Plymouth, Montserrat en Salton Sea in Californië, beschrijft ze mogelijkheden voor de toekomst. Ook de vraag over het al dan niet beheren van wildgebieden komt aan bod. En of het achterwege laten van menselijke interventies niet veel beter zou zijn. Denk aan de Nederlandse situatie bij de Oostvaardersplassen. Flyn geeft een aantal fraaie voorzetten. Niet somber, maar realistisch en optimisten kunnen zelfs een vleugje hoop ontdekken.
Het boek is uitgebreid voorzien van noten en bronverwijzingen, maar liefst 53 pagina's. Tevens is het boek van voorzien van een register. Dat maakt het nuttig en praktisch naslagwerk en biedt het meer dan voldoende aanknopingspunten om je verder te verbreden verdiepen na het lezen van dit boek.
Over de auteur Cal Flyn
Haar eerste boek, Thicker Than Water, werd door The Times geselecteerd als een van de beste boeken van 2016. Dit is haar tweede boek, Islands of Abandonment (Verlaten oorden) en is eveneens veelgeprezen.
Tot slot
Dit boek is als een muur van los gestapelde stenen die je zoveel ziet in de Schotse hooglanden. Van dichtbij lijkt het een wanorde maar doe je een paar stappen terug dan valt alles ineens op zijn plek. Je zou kunnen zeggen de Schotse vertegenwoordiging van de wereld. Woorden als stenen van een literaire muur. Ontsproten uit het schrijversbrein van Flyn.
Een aanrader. Een boek om op een herfstige najaarsdag te lezen. Bij voorkeur begin november, naast een warme kachel. Gecompleteerd met achter in je keel de warme gloed van een stevige Schotse whisky (liefst peated).
Slainte (Schots voor proost)!