Mest: Gif voor de moestuin?

Dierlijke mest waardoor je moestuin verandert in een dooie bende? Meer feit dan fictie blijkt inmiddels en daar knelt de schoen. Hoe dat zit lees je in deze blog.

mest giftig gif moestuin volkstuin koemest

Op een avond was ik wat in het wilde weg aan het surfen op het web en kwam ik na een aantal klikken terecht op een Engelse website. Een website van David the Good. Vraag me niet hoe ik er op kwam, maar ik was op zijn pagina Tenthacrefarm en wat ik daar las hield me vast. Ik begon driftig te lezen en andere website te raadplegen en overal kwam ik eenzelfde beeld tegen. Daar moest ik wat over schrijven in deze blog.

De moestuin van David

David vertelde over zijn moestuin en dat hij die regelmatig voorziet van verse mest. Mest afkomstig van een nabij gelegen boerderij. De boer was blij en David was ook blij. Iedereen blij. David werkte de mest onder en begon met het planten van onder meer tomaten, aubergines en braambessen.

Bij de tomaten en de aubergines begonnen na een week of twee de bladeren te krullen. David dacht eerst dat dit een bepaalde ziekte was. Tomaten en aubergines behoren tot dezelfde familie van nachtschadeachtigen (Solanaceae) en het zou immers zomaar een onbekend virus kunnen zijn die deze plantenfamilie trof.

Tot op een dag ook de braambes en andere planten tekenen van slechte groei lieten ziet. Dat was het moment waarop er bij David een belletje ging rinkelen. Dat kon niks te maken hebben met een ziekte die een bepaalde soort plantenfamilie trof. Het kon geen virus zijn. Een virus springt niet over tussen verschillende plantenfamilies. Dit ging verder. En hij begon te puzzelen en zijn gangen na te gaan.

Het mirakel van het krullende blad

De enige link tussen alle planten was de mest die hij dat jaar opgebracht had. Was de mest te vers geweest? Zou de mest teveel stikstof bevatten? Ook dat was niet het geval. De mest was voldoende gerijpt en was aards van structuur en stonk niet meer. Aan de mest zou het niet kunnen liggen. Of toch wel?

Hij ging zoeken op internet en kwam zo op een verhaal dat zicht afspeelt aan de westkust van Engeland. Daar bleek een aantal tuinders ook last te hebben van het onbekende syndroom van het 'krullende blad'. Ook zij hadden een flinke lading compost aangeschaft, verspreid over de moestuinen, ondergewerkt. Daarna ingezaaid en toen begon de ellende. Ook zij verloren heel veel planten aan deze rare 'ziekte'.

Wat bleek? De compost bevatte een herbicide die onlangs op de landbouwmarkt was gekomen. Deze herbicide was ontworpen voor melkveehouders en voor hooiproducenten. Het middel heette Grazon. Een gif op basis van aminopyralid ontwikkeld door Dow AgroSciences.

David ging navraag doen bij de boer waar hij de mest van had gekregen en ook die was blijkbaar onlangs gestart zijn weilanden te bespuiten met dit middel.

Moeilijk afbreekbaar

Herbiciden komt van het Latijns, herba = kruid en caedere (cederen) = doden. Deze onkruidverdelgers zijn chemische bestrijdingsmiddelen die worden gebruikt om onkruid te bestrijden. Men deelt ze meestal in naar de aard van de werking. De giftigheid van de middelen varieert sterk.

De herbicide aminopyralid behoort tot de groep van pyridine carbonzuren. Pyridine carbonzuren (pyridinecarboxyleenzuren) is een groep van herbiciden met als meest bekende stoffen aminopyralid, clopyralid, fluroxypyren en triclopyr.

Onderstaande lijst is opgesteld op basis van de database van College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Op deze lijst staan herbiciden die in Nederland zijn toegestaan met daarbij de naam van het middel (bestrijdingsproduct) waarin het verwerkt is.

lijst toegestane herbiciden nederland ctbg gif moestuin

De meeste gifstoffen, waaronder ook onkruidbestrijders, kennen een snel afbraakproces. Met name tijdens de compostering, waarbij de omgeving vochtig is en de temperatuur snel tot boven de 60 graden Celsius komt, breken deze stoffen snel af. Dat principe wordt ook toegepast bij conserven, waarbij groenten tijdelijk verhit worden tot 120 graden Celsius. Gifstoffen zoals botuline die botulisme veroorzaken (afkomstig van bacterie Clostridium botulinum) gaan bij die temperaturen zelfs kapot. Meer daarover in deze post over wecken en botulisme.

Maar dat geldt niet voor pyridine carbonzuren. Ze zijn persistent en breken veel minder snel af. Zo langzaam zelfs dat ze niet vergaan in het spijsverteringsstelsel van een dier en zo dus uiteindelijk in de mest komen en actief blijven. Zelfs nadat de mest een tijdlang heeft 'gerijpt' blijven de gifstoffen actief.

schade door Clopyralid gif moestuin volkstuin

Foto: Aussie Organic Gardening

Schade aan tweelobbigen

Deze pyridine carbonzuren bezorgen vooral veel schade aan tweelobbige planten zoals pinksterbloem, madeliefje of klaver. Tot de éénzaadlobbigen horen in elk geval alle grasachtige planten, zoals maïs, rijst, graansoorten en productiegras.

Tweezaadlobbigen zijn de overige planten, dus ook het meeste onkruid in maïs-, rijst- en graanvelden. Voor de land- en tuinbouw was het dus erg aanlokkelijk om een middel te ontwikkelen dat wel het tweezaadlobbige onkruid doodt, maar niet het éénzaadlobbige productiegewas (bron: vtv Blijdorp). Distels, brandnetels en jakobskruiskruid verdwijnen in een oogopslag.

Belangrijkste symptomen van de schade zijn:

verdraaiing van stengels en bladstelen
omlaag en naar binnen buigen van bladranden
omkrullen van bladeren, oprollen
knisperen van blad, krokantachtige bladeren
onvruchtbaarheid van de bloemen, ontbreken van vruchten/zaden

Schade aan nachtschadefamilie

Pyridine carbonzuren zijn naast de tweelobbigen planten ook schadelijk voor twee groentefamilies. Al bij lage concentraties zijn de planten van de nachtschadefamilie en vlinderbloemigen vatbaar voor schade. De schade laat zich vooral zien in gekrulde of vergroeide bladeren en een vertraagde groei of zelfs een algehele groeistop.

De nachtschadefamilie bevat planten zoals tomaat, aardappel en paprika. De vlinderbloemigen beslaan onder meer planten zoals erwten, lupine en bonen. Allebei veel voorkomende families op moestuin en volkstuinen.

Aminopyralid effect tomaten gif moestuin volkstuin

Aminopyralid effect op tomaten. Foto: Karen Land.

Schade Grazon Aminopyralid effect schade gif moestuin volkstuin

Schade door Grazon. Foto: Luzette van Buffalo Girl Soaps.

Voorbeeld van een bestrijdingsmiddel

Onder andere het middel Garlon Super van producent Phytofer (dochter van Dow AgroSciences) bevat het middel aminopyralide. Via deze link is het product te bekijken.

Lees vooral de aanwijzingen en risico's bij het gebruik ervan en geven aan hoe gevaarlijk dit spul is als het in de voedselketen terecht komt. Zo wordt onder ander het volgende aangegeven:

Uitsluitend voor gebruik op permanente weiden, niet bestemd om gemaaid te worden, niet aansluitend op een stal.
Aardappelen, komposieten, schermbloemigen en vlinderbloemigen zijn zeer gevoelig voor residuen van aminopyralid in de bodem, plantenresten en mest gebruikt als organische meststof.
In geval een permanente graasweide vernietigd wordt, mogen ENKEL maïs, granen, gras en koolzaad ingezaaid worden indien het perceel behandeld werd met GARLON SUPER in het vorige seizoen.
Mest van dieren, die gegraasd hebben op een weiland behandeld met GARLON SUPER, kan residu’s van aminopyralid bevatten. De mest kan fytotoxiciteit veroorzaken bij gebruik op of vóór de teelt van andere gewassen dan maïs, granen en grasland.
Gelet op de grote gevoeligheid van sommige gewassen voor dit middel moet bijzondere aandacht besteed worden aan het vermijden van schade aan naburige teelten.

En in deze reclamefolder van Dow AgroSciences wordt nog het volgende gezegd over Garlon:

GARLON SUPER mag enkel toegepast worden op permanente graasweiden die niet aansluiten op de stallen omdat beide producten gedurende enkele maanden residu kunnen nalaten in de planten en de mest. Hierdoor is het noodzakelijk dat alle mest en alle gras op de graasweiden aanwezig blijft. Wanneer er mest, silogras of hooi van een behandeld grasland in de stallen terechtkomt, kan dit aanleiding geven tot residu in de mest. Deze mest kan bij gebruik in gevoelige teelten zoals aardappelen of bieten schade veroorzaken.

Compost of dierlijke mest in de moestuin

Veel moestuinders gebruiken compost of koeienmest om hun planten beter te laten groeien. Maar ook champost op basis van paardenmest is niet gegarandeerd veilig. En precies daar gaat het mis. Op zich is er helemaal niks mis met mest of champost, maar ga wel even goed na waar die vandaan komt.

'That we cannot trust horse-shit for being, well, horse-shit is a sad indictment of our times.' - John, Machynlleth, Mid Wales

Stel de juiste vragen bij de boer of de leverancier. Komt de mest van dieren die direct of indirect gras of voer hebben gegeten dat bespoten is geweest met herbiciden?

Als een leverancier van mest of boer geen garantie kan geven of het niet zeker weet, gooi die mest dan in ieder geval niet op je moestuin. Voor je het weet zit je een of meerdere seizoenen opgescheept met een onvruchtbare moestuin.

Hoe zelf testen op gifstoffen?

Hoe kom je er nu achter of dit gif aanwezig in jouw mest of compost? Er zijn eigenlijk twee manieren om dit te testen. De eerste is met tuinbonen. Vul een aantal potten met mest/compost die je wil testen en vul een aantal andere potten met mest/compost die je 100% zeker kunt vertrouwen. Zaai dan bonen of tomaten en wacht een week of 2 á 3. Kijk dan of er verschil is in groei tussen de kiemplanten. Als de mest/compost gif bevat, dan zie je een verstoorde groei.

Een andere manier is testen met klaver. Klaver reageert heel heftig op gifstof en kan al afwijkingen vertonen bij 1 deel gif op een miljard delen. Zet de test op dezelfde manier op, enkele potten met veilige grond en potten met verdachte grond. Zaai de klaver en wacht een aantal weken.

Tot slot

Als je je, net als ik, hierin gaat verdiepen, dan kom je er achter hoeveel verschillende gifsoorten er zijn én nog erger, hoeveel er (nog) toegestaan is op de Hollandse weilanden. Natuurlijk, niet elke boer zal spuiten en ook lang niet allemaal evenveel, maar je kunt er dus niet zonder meer vanuit gaan de koemest of paardenmest veilig is.

Dat pleit er eigenlijk alleen nog meer voor om alleen nog maar eigen gemaakt compost te gebruiken op je moestuin. Immers, gifstoffen horen niet thuis in een ecosysteem noch in de voedselketen. Niet direct, maar zeker ook niet indirect via dierlijke mest.

Meer lezen?

Ben je na het lezen van deze post gaan twijfelen? Of wil je nog meer lezen over deze gifstof en ervaringen van andere tuinders? Meer informatie lees je onder andere op deze websites: