De Waarheid achter het Heilig Boontje

Via een hele aardige zadenruil ben ik aan Monstransbonen (het Heilig Boontje) gekomen. Een boontje dat dít Boontje natuurlijk in zijn tuin móet hebben. Lees snel verder over waarom deze bijzondere boon een relatie heeft met de Grieken, de Romeinen, de Germanen, de Spanjaarden, Katholieke kerk en alle IJsheiligen!

De naam Heilig Boontje

Ze worden ook wel Soldaatjesbonen of soldaatjes genoemd. In de volksmond zijn ze het meest bekend als Heilig Boontje. Ze zijn ook te vinden onder deze namen: Spread Eagle, Dove, Nombrills de Bonne Soeur, Saint-Esprit à Oeil rouge, à la Religieuse of Adelaarsboontje.

Deze bijzondere namen hebben ze te danken aan de paarse tekeningen bij de navel (plek waar de boon vastzit binnen in de peul). Deze tekening doet denken aan een soldaatje, een duif of adelaar of zelfs een monstrans.

Lange geschiedenis

De boon in zijn algemeenheid kennen we al heel erg lang. Het gaat dan in eerste instantie over de reguliere tuinboon - de Vicia faba. Die behoort weer tot de vlinderbloemenfamilie (Leguminosae of Fabaceae) en de onderfamilie Papilionoideae respectievelijk Faboideae daarvan. De Grieken en de Romeinen hebben al recepten geschreven met tuinbonen. Voor meer historische recepten kijk je op deze website van Coquinaria. Je kunt hier vele eeuwenoude recepten vinden, een prachtig initiatief.

Het Heilige Boontje werd pas in de zeventiende eeuw door de Spaanse veroveraars vanuit Zuid-Amerika mee teruggevoerd naar Europa. Net zoals bijvoorbeeld Aardappels, Cacaobonen, Zonnebloemen, Passiebloemen, Paprika's, Dahlia's en nog veel meer. Veel van de biodiversiteit die we vandaag de dag kennen komt voort uit het koloniale verleden van landen zoals Spanje.

Het zit in hem de genen

De kenmerkende tekening op de boon (de Phaseolus vulgaris 'Monstrans') wordt bepaald door de genen. Het is een echte zelfbestuiver en dat betekent dat deze eigenschap altijd mee zal gaan naar de volgende generatie bonen. Er worden dus geen eigenschappen van andere rassen ingekruisd.

Het heilige boontje wordt al heel lange tijd geteeld, maar is slechts sporadisch in de handel te verkijgen. Deze site van Vreeken's zaden verkoopt ze nog. Een enkeling teelt hem nog wel en het zaaigoed is dan meestal afkomstig uit eigen oogst of zadenruil. Je mag ze dus met recht onder de categorie vergeten groenten scharen.

De Katholieke kerk en de Heilige Boon

Met het Heilige Boontje zijn heel veel rituelen, sprookjes, legenden en volksverhalen over heiligen verbonden. Zo speelt de boon bijvoorbeeld een rol bij het feest van Driekoningen in de Katholieke kerk. Daarbij wordt een bonenkoning aangewezen. Ook bestaat er een bonenzondag. Dat is de eerste zondag na vasten. Vasten is de veertigdagentijd ná Aswoensdag en voor Pasen. Meer over Driekoningen lees je hier en meer over de vastentijd lees je hier.

Verder is er een uitvoerig verhaal te zijn opgetekend in het boek "Compendium van rituele planten in Europa" door Marcel de Cleene (bladzijde 1.033 en verder). Een boek van 2,86 kilogram en een prijs van € 125 dat je met recht een compendium mag noemen!

Er gaat een verhaal rond over een pastoor die per toeval een monstrans opgraaft uit zijn akker tijdens het zaaien van gewone bonen. Een andere pastoor had die begraven uit angst hem te moeten afgeven aan veroveraars. Waarschijnlijk de Spaanse veroveraars. Hij wijdt er een preek aan en laat het verder daarbij. Een tijdje later tijdens het oogsten blijkt dat alle bonen voorzien van een afbeelding: de monstrans. Een wonder is geschied! Download hier het hele verhaal in PDF.

IJsheiligen

Ook de vier IJsheiligen hebben een relatie met deze boon: Mamertius - 11 mei, Pankratius - 12 mei, Servatius - 13 mei en Bonifatius - 14 mei. Boondag, oftwel bóndag op z'n Brabants, is dus op 14 mei, afgeleid van de patroonheilige Bonifatius.

"Wie bonen wil eten, moet boonman niet vergeten"

Als je dus bonen wil zaaien in de volle grond, dan doe je dit op of ná 14 mei. Binnen voorzaaien kan natuurlijk al wel iets eerder. Oud Philips-historicus en Heemkunde-voorman Ad Otten legt het wel efkes uit. Niet ondertiteld, dus voor de niet-Brabanders even goed opletten.

De Germanen en de Heilige Boon

De Germanen mochten in de twaalf nachten van de nieuwjaarsfeesten geen peulvruchten (hun hoofdvoedsel) eten en de 'heilige boon' betekende het einde van die vastenperiode. De boon werd verstopt in het driekoningenbrood  en wie hem het eerst vond, was voor die dag koning.

@KeesdeBoon kijk, de oogst van één boontje #heiligboontje pic.twitter.com/kbiNJxEAbe
— Jacobine (@Jacobine1) March 26, 2014

Vruchtbaarheid en de Heilige Boon

Het schijnt dat als getrouwde koppels het Heilige Boontje moesten planten als het niet zo wilde vlotten met het krijgen van kinderen. Deze bonen zouden de vruchtbaarheid van het stel bevorderen. Dit verhaal doet nogal de ronde in plaatsen als Volendam, Urk en andere plaatsen rondom het IJsselmeer, voorheen Zuiderzee. Kom jij zelf uit deze regio, dan hoor ik natuurlijk graag of dit klopt!

Meer weten?

Zo je weet nu alles over het Heilige Boontje. Tijd om ze zelf in de grond te gaan stoppen. Meer weten over waar en wanneer je de boontjes moet zaaien? Check dan deze posts:

• hoe maak je een moestuinplan
• wanneer moet je iets zaaien (zaaikalender)

Jouw bonen: leuk om te horen!

Heb jij ook een bijzondere ervaring met bonen. Of weet je nog een leuke anekdote over bonen? Ik ben reuze benieuwd, dus laat vooral een reactie achter!